Điển tích về nhạc khúc “Cao sơn lưu thủy”
Câu chuyện “Du Bá Nha đập đàn tạ tri âm” gắn liền với điển khúc nổi tiếng của lịch sử Trung Hoa, được gảy bằng đàn cổ tranh khiến lòng người rung động.
Tôi học đàn tranh Việt Nam, nhưng lại bị thứ âm thanh sâu lắng, trầm bổng của Guzheng – hay còn gọi là đàn cổ tranh cuốn hút. Dĩ nhiên, muốn tấu đàn hay ắt phải dồn cảm xúc vào trong bản nhạc – nhưng, không phải nghe qua cũng hiểu được tâm tư của người trình diễn. Và khi nghe điển khúc “Cao sơn lưu thủy”, tôi lập tức phải tìm hiểu sự tích về nó, về câu chuyện nổi tiếng giữa Du Bá Nha với người bạn tri kỷ là Tử Kỳ.
Khi đang trên đường phụng chỉ vua Tấn đi sứ nước Sở trở về, tới đoạn cửa sông Hán Dương. Nhân lúc đêm Trung thu trăng sáng vằng vặc, phong cảnh hữu tình, nên Bá Nha đã ngồi trên thuyền mà đàn một khúc nhạc trầm bổng. Tuy nhiên, khúc nhạc chưa kết thì dây đàn bỗng dưng bị đứt. Bá Nha bèn huy động quân lính lên bờ tìm hiểu do nghĩ rằng có người đang nghe lén mình đàn.
Lúc này, trên bờ vang lên tiếng nói của một gã tiều phu tên Tử Kỳ, với hàm ý khen ngợi tiếng đàn da diết của Bá Nha. Đối đáp thêm vài hồi, Bá Nha nhận thấy Tử Kỳ tuy thân phận thấp kém, song lại thấu hiểu sâu sắc tiếng đàn ban nãy nên tỏ lòng kính phục, thậm chí mời người này lên thuyền nhằm đàm đạo chuyện đời.
Trên thuyền, Bá Nha gảy khúc nhạc Cao sơn Lưu thủy. Gã tiều phu nghe xong mà rung cảm sâu sắc, cao đàm khoát luận khiến Bá Nha vui mừng. Ông sai quân bày tiệc đối ẩm, sau đó kết nghĩa anh em với Tử Kỳ, đồng thời hẹn ước vào ngày Trung thu năm sau sẽ tái ngộ ở ghềnh đá chân núi Mã Yên.
Nhưng ý trời khó đoán, Tử Kỳ lại qua đời trước dịp hẹn ước. Tuy nhiên, vì muốn giữ lời hứa với người anh em kết nghĩa của mình nên Tử Kỳ đã để lại di ngôn, xin được mai táng ở chân núi Mã Yên.
Đúng dịp Trung thu năm sau, Bá Nha đau lòng đến viếng Tử Kỳ, rồi sai người mang cây đàn tới, dốc hết tâm can mà đàn khúc “Thiên thu trường hận“. Tấu xong khúc não nề, Bá Nha vái cây đàn một vái, đoạn tay nâng đàn lên cao, đập mạnh vào phiến đá trước mộ Tử Kỳ. Cây đàn vỡ tan, trục ngọc phím đồng rơi vương vãi xuống đất.
Từ nay, không có bạn tâm giao hiểu được tiếng lòng của mình, thì đàn nữa hà có nghĩa lý gì?
Nguyên An
